Jul i gamle dagar

"Alltid" i gamle dagar var det slik at me var samla med storfamilien på Innvær på julafta. Besteforeldre, gamletante Petra og gammalonkel Lars, foreldre og mange tantar og onklar, samt ei lita kusine. Trur dette må vera i 1953. Her er me komne til kaffibordet; elleve vaksne og fire små. Sjå berre kor fine serviettane står! Skal tru om eg har taus kunnskap nok til å bretta slike, eg og? Det var ikkje nødvendigvis berre enkelt å vera liten med så mange store. Me blei grundig oppdradd og kanskje også bortskjemt i jula.

"Mellom julene" som me sa, var det juleselskap med slekta på Hollund, både dei nord-i-garden, og dei sør-i-garden. Her var fleire søskenbarn, og juletregong var obligatorisk. Kan det vera i 1957?

Ein generasjon seinare er det tid for førstemann i neste generasjon å få feira si første julafta på Innvær. Jula 1975 er Agnar den som får all oppmerksomhet frå fleire generasjonar.
No, i 2011, er det kanskje både mørkt og kaldt på Innvær, men endå ein ny generasjon dukkar opp på besøk på Hollund. Kanskje tar me Emilie med til Innvær og tar bilde av henne ute i det vestlandske juleveret som er meldt! I så fall blir det vel eit lite blogginnlegg. God jul til så lenge!

Farsarven - I etterkant av farsdag og allehelgensdag

Det nærmar seg jul, og snart er det eit år sidan me tok eit siste farvel med far. Rett nok er det lenge sidan han hadde vore ein del av vårt kvardagsliv, men stadig opplever eg små milepelar av vemod nåreg passererer bursdag og farsdag utan at det er nokon å ringja til. Eit lys blei tent på allehelgensdag i år. Mot jul blir det ein mindre å tenkja ut noko til, ringja til og besøkja, slik eg har gjort dei siste romjulene. No har han for siste gong lagt av seg sjåførlua som han var så stolt av. I alle fall for oss ungane var buss-sjåføren ein større del av far sin identitet enn det at han jobba på fabrikken. Det kunne me sjå, og det gav han uniform, og det gav oss også små fordeler som gratiskort på bussen, og ikkje minst i dei åra eg reiste att og fram på gymnaset så var det viktig og godt. Då fabrikken feirte sitt femtiårsjubileum tok sjefane med seg ein utvald flokk tilsette på tur til Oslo. Og far fekk vera med som sjåfør på "blåbussen" endå han aldri hadde vore i Oslo før. Det var stas! I alle år sat han med billett-rekneskapet sitt ved dette skrivebordet. Førte skjema og talde ettøringar, toøringar og femøringar, og det skulle bokstaveleg talt stemma på øret. Gjorde det ikkje det så hende det at me måtte vera med og telja. Laga store stablar og fintelja. Både rekneskapet og teljinga gjekk bra. Berre ein gong kan eg hugsa han var borti ein annan bil, og sjølv om det var den andre sin feil, så måtte far teikna opp det som skjedde, og då var det at det skar seg for han. Han fekk det ikkje til (av ulike grunnar forstår eg han godt!); han kunne ikkje teikna. Men lukka var at Magnhild kom heim med ei veninne. Trur det var Mari Anne, og ho kunne teikna, og dermed var alle sorger slukt. Ein gong i året tok far bussen ut til privatbruk, og det var julafta. Me hadde god plass til pakkar og mat på veg til Innvær. Hugsar best turane heim i sein julenatt, kjørande berre oss fem i den store bussen gjennom ei stille bygd. Alt hadde vore som det skulle vera med pinnekjøt og brus og juletregong og pakkar. Spenninga var utløyst, og me kunne halda fast rundt det som hadde blitt oss til del mens me tusla inn frå bussen og til sengs. Mor gjekk ein ekstra runde for å sjå at ho hadde alt under kontroll til middagsgjester 1.juledag. For slik var tradisjonen, og riskrem skulle det vera til dessert. Ikkje jordbær, for det skulle me alltid få på julafta.

Dei fleste dagane var det likevel kvardag, og far gjekk på fabrikken. Ein einaste gong kan eg hugsa at han fekk eit eller anna slags "flonsa" og måtte vera heime ein dag eller to. Og så var det ein vinter han blei skikkeleg sjuk. Eg fekk ny kjole og nye sko til jul det året, og eg hugsa tydeleg mor som sa at no måtte me handla rimeleg, for det var ikkje sikkert far kom i arbeid meir. Han blei sendt til Haukeland og kom ikkje heim til jul ein gong. Men over nyttår hadde dei funne råd med det skyhøge stoffskiftet hans, og seinare kom han heim og gjekk på fabrikken igjen, kvar dag til han fylte 67. Veit ikkje kor glad han var i sjølve jobben, men han var glad i vera der folk var, så han kunne skaffa seg greie på "landsens leilighet" som han sa. Då fabrikken gjekk konkurs hadde han nettopp blitt åleine. Dei eldste måtte slutta, mens han fekk halda fram som eldstemann i enno fem-seks år. Eit langt arbeidsliv, og det som er igjen etter dette, er diplom og medalje for lang og tro tjeneste. Huset står igjen åleine og tomt og ventar på sin skjebne. Skal tru om onkel Hans har tenkt seg innom og setja adventlys i vindauga i år også?

Rebekka fyller to

Hipp hurra og gratulerer med dagen!

Hei David!

Du kan tru farmor blei glad då ho kom heim frå den lange bilturen og såg at det var brev frå deg i posten! Kjempefint var det, så i dag tok me bilde av det. No skriv eg eit brev til deg på datamaskinen, og så skal me senda brev og pakke til Rebekka sin bursdag i posten. Dagen før i går var eg og farfar i Oslo og kjøpte bursdagspresang til Rebekka og julepresang til deg. Me var i ein kjempe- kjempestor butikk med berre leker. Veldig mange bilar og traktorar og dokker og spel og filmar og bøker og mange, mange andre ting. Kanskje du kan få bli med dit ein gong og velja ein ting slik som du gjorde i Seljord. Då fekk du Gråpusfilm og det var vel bra? Egentleg skulle me handla litt presangar i utlandet, men når me kom inn i ein butikk blei farfar så veldig trøtt med ein gong. Men ikkje når det var store gamle bilar eller lekebilar, då ville han prøva dei. Men du har vel så mange bilar at du ikkje vil ha fleire?
Det var flott at du ville hjelpa med å saga plankane til farfar i sommar og vaska blomsterpottene mine.


Snart kjem me på besøk med julepresanger. Huskar du at kulenissen kom ein gong som eg og farfar var på besøk til jul? Kanskje han kjem i år også? Men først må du sjå om det er bilde av Rebekka i avisa på bursdagen. Der er ho veldig stolt av storebroren sin som byggjer tårn på hytta. Pappa seier at du er blitt veldig grei og tålmodig med Rebekka, og det er veldig fint.

Det går no så opp og ned på denne reisa!

Det kom ein melding frå Johanna på telefonen midt på dagen i dag: Har de det fint fortsatt? Meldinga nådde oss på eit tidspunkt der me var så slitne og i dårleg form at me nærmast hadde måtta støtta kvarandre ut til bilen etter eit besøk på museum med ei tidsreise tilbake til DDR. Morsomt nok, det, men det hadde vore like morsomt å sjå gjenstander frå vår eigen norske oppvekst. Og så var me ute av form, som sagt. Heldigvis var eg verst, for eg skulle ikkje kjøra. På morgonen hadde me fått me oss to kyrkjer og eit museum i Dresden,
og framfor låg Meissen porselensfabrikk der me kunne få sjå produksjonsprosessen. Ja, for de veit vel at dette er den eldste porselensfabrikken i Europa? Så eg hadde altså sett meg i hovudet at eg ville dit og kjøpa meg eit lite fat. Og så kanskje eitt til kvar av svigerdøtrene mine. Og søstra mi har jo snart bursdag… Det var berre det at då eg fant det vesle fatet eg ville ha (på salg til og med) så kosta det 6-7000 kroner. Så det blei det altså ikkje noko av, og de andre treng heller ikkje ha så store forventningar til Meissen-porselen. Men det var no moro å sjå. Knut ville heller ha mat enn porselen,
og etter at eg hadde teke bilde av han saman med ein papegøye som kosta litt over seksti tusen, og me hadde fått i oss mat, så kom me oss, og eg kunne svara Johanna at Ja, me har det fint! Så det går litt opp og ned på denne turen. Helst går det opp, sjølv om det no er nokre dagar sidan me skrytte fælt av oss sjølv og kvarandre fordi me ikkje hadde gløymt noko og ikkje blitt fråstolen noko, og me var friskare enn på lenge. Litt av kvart har hendt sidan det, men me (og bilen) er framdeles heile, og no bur me på flott hotell i Leipzig. Og plutseleg kjem me heim!

Slovakia!

Etter å ha reist gjennom flate (og litt kjedelige) landskap gjennom så godt som heile Polen og Ukraina var det godt å komma over grensa til Slovakia og sjå fjella i bakgrunnen. Eigentleg hadde vi tenkt å kjøra frå Krakow og over Tatrafjella via Zakopane, men så blei det Ukraina i staden, og eg er glad for det. Men så godt å få kjøra frå aust til vest i timesvis med dei flotte fjella i bakgrunnen.

Eit og anna vatn og ein og annan by langs vegen. Midt på dagen kom vi fram til Martin, ein fin liten slovensk by. Eit lite universitet og ein stor koloni norske medisinstudentar!

Ein av dei var Erlend, min slektning, som har hatt barndommen sin i byen mellom sju fjell. Her likar han seg godt, også på grunn av dei langt fleire enn sju fjella som omkransar Martin. Han viste oss rundt i byen sin og hjelpte oss å finna hotellet vårt som absolutt låg utanfor allfarveg. Neste dag gjorde me som me hadde fått råd om; reiste på fabrikkutsalget til Ecco og kjøpte oss fem par sko! Men veret var fantastisk og me ville opp på eit fjell, Martinske Hole,som visstnok var ein vanleg utfartsstad. Ei god stund prøvde me oss oppover fjellsida med bilen på ein tursti. Det var mykje folk ute og gjekk, og til slutt fekk me då vita at Nein Auto! Peike og forklare, og rett før me gav opp, fann me rette vegen. Berre for å bli møtt av eit skilt
som såg slik ut.Men kva betyr no det? Er det forbudt eller er det ikkje forbudt?Etter å ha venta lenge så kom det ein som kunne tolka det. Jo, det er forbudt om vinteren tidleg om morgonen og så litt om kvelden. Men no var det fritt fram. Så me kjørte, og kjørte. Og kjørte. Rett oppover inn i skogen ca. tusen meter. For her gjekk tregrensa høgt opp. Men så fekk me også løn for strevet med ei fantastisk utsikt.

Så var det å komma seg nedover same skråninga og leggja lenger vestover. Og då det blei kvelden kunne sola gå ned over oss i ein ny by og eit nytt land. No var me komne til Tsjekka.

Ukraina - ein "rystende" opplevelse

Etter å ha opplevd ein verkeleg grensepassering mellom Polen og Ukraina (sjølv om me kom til å bli granska meir nøye då me skulle andre vegen), fekk me vår første opplevelse med eit offentleg do, og seinare stod utfordringane i kø, og det blei mange rystelsar av ulik art.

Åsgrendvegen og Fjågesundvegen på sitt verste var for ingenting å rekna mot den veistandarden me møtte deler av tida i Ukraina. Det nærmaste var det opplevde då me kjørte omkring på Madagaskar for ein del år sidan. Eit stykke med fin asfalt og så lange strekningar med sikksakk-kjøring mellom alle dei store hola i asfalten. Heldigvis blei det mykje betre då vi nærma oss L'viv som vi hadde oppfatta var ein større landsby. Det var feil, som mykje anna me hadde trudd. Heile gamlebyen stod på Unescos verdensarvliste. Byen var større enn Oslo, men det virka som om alle vegar var stengde og under arbeid. Var det ikkje slik det var for turistane i Oslo i sommar? Med adresse til hotellet og ein GPS som samarbeida så skulle det vera ein enkel sak å finna fram, men når GPSen sa til venstre så var veien til venstre stengt, så til slutt kjørte me i ring på slitsom brustein og med enorm trafikk. Ting blei ikkje betre av at me som i Polen ikkje hadde forstått orda, no ikkje eingong forstod bokstavane på veiskilta. Til slutt såg me operaen og Hotell Opera der me skulle bu,
men ingen kjørevei var tilgjengeleg dit, så me parkerte rett framfor operaen, og gjekk resten. Bilen blei henta av ein dertil eigna hotellperson og plassert rett utanfor hotellet i ei lita sidegate. Alt vel til vi skulle ut neste dag. Då var vi framleis innesperra på alle kantar. Men ein mann som forstod problemet om ikkje orda, gjekk føre oss og jaga (mange!)folk bort frå fortauet og bana veg for oss slik at me kunne kjøra der fram til ei kjørbar gate. Me har møtt utruleg mange kjekke og hjelpsomme folk av alle nasjonalitetar på vår vei, og ukrainarane var ikkje noko unntak. Men me har måtta bruka mykje fingerspråk, seinast i dag då me skulle bestilla mat på ein utfartsstad i Slovakia. Menyen var på slovakisk og uten bilder, og dama bak disken kunne berre slovakisk. Ikkje lett, men vips kom det nokre ungdommar og spurte om dei kunne vera til hjelp, og det kunne dei såpass at me enda opp med grilla kylling og pommes frites. Stort fleire ord på engelsk kunne ikkje dei heller. Men på alle hotell har resepsjonsdamene vore veldig flinke og snille og greie, så det meste har gått greitt, sjølv om to hundar haldt eit frykteleg leven utanfor hotellet i heile natt. Me søv bra og føler oss som grevar. Ikkje minst følte me oss som overklasse i Ukraina der me av ukjente grunnar hadde havna på eit ekstra flott hotell. Det er mykje å seia om Ukraina og om grunnane til at me reiste dit. Alt er knytta til bøker me har lese, som f.eks.

En kort historie om trakoren i Ukraina, men ikkje minst om Forsvunnet som Daniel Mendelsohn har skrive om si jakt på dei jødiske slektningane som blei vekk i Ukraina under krigen. På hans anvisning fant me plassen der dei blei samla opp for å bli ført bort og bli skotne og lagt i ei massegrav. Så har me på vegen høyrt lydboka Stalins barn som gir interessante innblikk i politikk og historie oppgjennom dei siste hundre åra på dei traktar.

Auschwitz

Me vassa i norske turistar både i Warszawa og ikkje minst i Krakow. I store og små flokkar, og med og uten norske flagg. Men norske bilskilt var det berre me som hadde. I ei god veke frå me kjørte av ferja var me så godt som einaste bil med utenlandske skilt fram til i dag. Men i dag, i Auschwitz, var dei der, bilar, og ikkje minst bussar frå omtrent heile Europa! Ikkje minst norske. Fleire frå Sørlandet, Vestfold og Oslo-området.
Ikkje alle dei norske bussane var kvite, men fleire var nok representantar for Hvite busser. Det såg me då me kom fram til minnesmerkene over dei døde. Steinen med norsk tekst var overstrødd med friske blomar og sløyfer med helsingar frå bl.a. Hvite busser. Vår flotte polske guide fortalde at det virka som om det kom ekstra mange unge frå Norge no etter 22.juli, og dei virka ekstra følelsesmessig engasjerte. Elles var det ein dag med mange sterlke opplevelsar. Så mykje død, og så mykje liv. Dei store viddene og tomme husa var fylte av folk av alle slag og nasjonalitetar. Utruleg mange. 1,4 millionar kom ifjor. Mange skuleklassar med unge jødar og unge nordmenn. Eldre folk som kanskje hadde kjent nokon av dei som døde eller som overlevde. Enkelte hadde stukke ei raud rose inn på eit bilde eller lagt ned ein bukett ved av dei mange minnesmerka. Vår gruppe var ei samling av folk som ikkje reiste i gruppe, tause og alvorlege vaksne frå mange land.

Fangane kom frå mange land.

40.000 par sko låg igjen. Det var lite etter fleire millionar som måtte bøta med livet.
Ein går ikkje upåvirka ut igjen etter å ha besøkt gasskammer, men me fekk i alle fall komma ut igjen..

Eg må nok heim og lesa historien omatt.

Ord frå ein suite i 8.etasje

Etterat me liksom kjørte inn i Polen med feil dekk først har det stadig gått betre! Me tar oss fram! Det er ikkje det at eg trur dette bildet ville ha gjort seg i ein fotokonkurranse, men det seier litt om størrelsen på rommet me fekk tildelt etterat me suste inn til hotellet midt i sentrum av Warshawa i gårkveld. Me hadde ikkje akkurat bedt om digert rom med to store bad, men takka ikkje nei då me fekk det for samme pris, ettersom dei elles ikkje fekk ting til å gå opp.

Eg tenkjer på ferieleiligheten me delte med Magnhild og Audun i Alpane sist me var ute på farten. Den var tilsaman mindre enn de me har no. Så det er berre å nyta det og lura på kva Krakow har å by på av bekvemmeligheter.

Me har tatt ut pengar av minibank, fylt bensin og kjøpt billett til trikken, så me er vel snart aklimatiserte? Det er ikkje sikkert me er så langt borte heller, for damene med nabobordet snakka bergensk (norsk?) og Jonas Gahr Støre svirrar rundt på TV-skjermen og snakkar om ein palestinsk stat......

Polen imponerer på mange måtar. Folk er vennlege og hjelpsomme og stolte av landet sitt. Og dei har lagt ned enorm innsats for å få landet på fote, først etter krigen som øydela enormt, og så dei siste åra etterat kommunismen miste grepet. Dei tre siste dagane har me sett tre ulike byar ta vare på sin gamle kulturarv. Først Gdansk som fekk heil sitt sentrum øydelagt, og som valde å byggja det oppigjen slik det var i Hansatida då Gdansk var på sitt flottaste. I går var det Torun som ved eit under fekk sitt middelaldersentrum spart. Heile sentrum er no på Unescos verdensarvliste. Det same er Gamlebyen i Warshawa som var jevna med jorda slik 85% av byen var det. Gamlebyen er bygd opp som nøyaktig kopi av den som var.

360000 jødar blei utslett her under krigen, og det viser dei mange minnesmerka. Det har vore mange sterke inntrykk i byen i dag. Godt då at Chopin og Madame Curie supplerte bildet. Men Chopin fekk ikkje komma heim etter opphald i utlandet dersom han ikkje søkte om russisk statsborgarskap, og det ville han ikkje. Men hans siste vilje var at hjarta hans skulle bli gravlagt i Warshawa, så det smugla søster hans heim i ei lomme på innsida av skjørtet sitt. Så hjarta hans fekk komma heim.

"Den lille blå, den minste av dem alle..." Illustrasjon av vårt solsystem i Kopernikus' hus i Torun

Posthuset (!) i Torun

Jødeghettoen: Her var det Willy Brandt bøygde kne og ba om tilgivelse på vegne av det tyske folk.

Den nye Gamlebyen i Warshawa.

Dannelsesreise?

Utanfor kontorbygningen til Lech Waleca i Gdansk tidlegare i dag.

Så går vi til ro i Kopernikus' fødeby Torun i kveld. Trygt og sikkert losa GPSen oss fram til rett by og rett adresse slik at vi kunne stoppa rett utanfor hotellet der vi hadde bestilt rom på nettet for lenge sidan. GPSen gjorde sitt, men sjåføren gjorde jammen også sitt; fartsgrensene på motorvegen hit var på 140 km/t! Heldigvis var det ikkje så mykje trafikk, så me måtte ikkje opp i den farten. Eg sov litt, for sikkerhets skyld. Tre av fire kveldar har me havna på rett plass, men laurdagskvelden heldt på å enda opp i eit skikkeleg mareritt. Stupmørkt då me kjørte i land i Polen frå Sverige-ferja skulle me heldigvis berre eit lite stykke før overnatting i byen vi kom i land i. Men uansett kva me sette GPSen på så ba dama(sunnmøringen) oss om å kjøre inn på ferja. Me slo av alt og prøvde på nytt igjen, men med samme resultat: Kjør inn på fergen! Til slutt måtte me ringja hotellet som bekrefta at jo, me skulle verkeleg inn på ferja; ei lita lokal byferje! Så kom me oss over, men alle spor etter hotellet var tapt. Me hadde ikkje kart, kunne ikkje polsk og såg ingenting. Einaste trøysta var at me ikkje hadde lokka med oss sørlendingane me tilfeldigvis traff på båten. Dei ville nemleg leggja i veg i natta og stoppa der dei såg det lyste eit hotellskilt, og me syns dei var passe dumme! Me derimot måtte tilslutt losast inn i eit flott boligstrøk av ein venleggsinna innfødd som kjørte føre oss. Her lyste ingen hotellskilt, men "hotellet" var koseleg nok og utanpå stod det "Antikvariat"

Emilie - ett års dåpsdag!

Det er ikkje til å tru, men i dag er det eit år sidan me fekk vera med og bera Emilie til dåpen i IMI-kirken. Vi tenner lys, foldar hendene og ber ei bøn for dåpsbarnet. Takkar for året vi har fått ha med henne.

Ho har gjort sitt beste for å sjarmera farfar og farmor og vi håper vi får mange gode stunder saman i åra som kjem.

Peter - to år!

Peter kom til verden den dagen som hans oldefar Isak (farfars far) ville ha fylt 115 år, dersom han mot alle odds skulle ha levd så lenge. No er Peter ein kjekk liten gut på to år som eg trur oldefar ville vore godt fornøgd med. Blid og flink til å prata, og ein trufast tilhengjar av storebror Isak. Oldefar Peder fekk han møta i fjor sommar, men i år blei det ein tur til gravplassen hans i staden.

Peter er slett inga linselus, men når me endeleg får fanga han på eit bilde så er han jo rektig fotogen!

Gleder på Koster

Koster - ei vennleg ferieøy på kysten utenfor Strømstad. Endeleg kom vi dit, og helga gav oss mange gleder utenom sjølve naturen.


Vi sykla, bada, åt fantastisk mat, prata og hadde eit strålande fellesskap.